​

Kiểng cổ lưỡng diện

Cây kiểng Tam cương ngũ thường: Theo các nghệ nhân vùng Gò Công thì nghệ thuật kiểng cổ phản ánh nhân sinh quan của người xưa là “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Muốn vươn đến khát vọng đó, người đàn ông phải đạt những chuẩn mực nhất định trong xã hội nhằm khẳng định giá trị của mình. Cây kiểng cổ Tam cang ngũ thường ra đời trên cơ sở đó. Ngoài ra, đối với nghệ nhân Gò Công, cây kiểng này còn là biểu tượng cho tài năng và phẩm chất của vua Tự Đức (1847 - 1883), vị vua học rộng, có tài làm thơ và rất hiếu thảo với mẹ. Dáng thế bộ Tam cang ngũ thường đẹp phải có dáng tổng thể của cây ở trong một tam giác cân, thể hiện sự ngay ngắn, vững bền của gia đình. Thân có gốc to, ngọn nhỏ, ngụ ý trụ cột gia đình vững chắc, gương mẫu. Gốc cây mẫu (cây cao lớn) và gốc cây tử (cây thấp nhỏ) phải nghiêng 45 độ so với mặt đất và hợp với nhau một gốc 90 độ: ngụ ý các thành viên trong gia đình có thế đứng cân bằng trong xã hội, nền móng vững chắc của gia đình. Gốc của các tàng từ yểm tâm, ngưng sương đến tàng nghinh thiên phải nhiễu ngay thẳng tâm của gốc cây: thể hiện gia đình sống ngay thẳng, không lỗi đạo, không bao giờ mất gốc, luôn luôn nhớ về cội nguồn dân tộc. Tàng ngọn phải trực thiên, chữ “tín” của bậc trượng phu: bao giờ cũng hiên ngang, ngẩng cao đầu với xã hội, không luồn cúi mọi thế lực. Tàng ngọn cây tử phải ngang và thấp hơn hay bằng, không được cao hơn tàng nghinh phong của cây mẫu: thể hiện con cái luôn luôn vâng lời dạy dỗ của cha mẹ. Thân cây tử phải uốn thế giống thân cây mẫu từ đoạn trên tàng nghinh phong đến tàng ngọn: ngụ ý con cái trong gia đình là sản phẩm ưu tú của cha mẹ  thành viên gương mẫu của xã hội mai sau.

Nếu như cây kiểng lưỡng diện Tam cương ngũ thường được người dân xứ Gò xem là biểu tượng nhân cách của vua Tự Đức, thì cây kiểng Tam tòng tứ đức là biểu hiện phẩm hạnh của bà Từ Dũ (1810 - 1901) với sự thanh cao trong chuẩn mực phẩm chất công dung ngôn hạnh của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Bà được tiến vào cung vua từ năm 14 tuổi cho đến lúc tạ thế (93 tuổi) vẫn giữ vững cốt cách của bậc mẫu nghi thiên hạ, là tấm gương sáng của giới nữ trong việc nuôi dạy con cái, chủ thể sáng tạo ra hai cây kiểng này chính là những nho sĩ xứ Gò; để công bày tỏ lòng kính trọng với thái hậu Từ Dũ - người trọn đạo tam tòng tứ đức và tôn vinh vua Tự Đức - người trọn đạo tam cương ngũ thường. Bởi vì, xuất thân và phẩm hạnh của hai người là niềm tự hào của nhân dân Gò Công. Tuy xuất phát từ quan niệm Nho giáo về giá trị con người, song việc các nghệ nhân Gò Công sáng tạo ra hai cây kiểng lưỡng diện Tam tòng tứ đức và Tam cang ngũ thường là sự đóng góp rất lớn vào dòng văn hóa dân gian cho vùng đất Gò Công.

Trong đời sống hiện nay, khi nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần ngày càng được nâng lên thì con người luôn tìm về với những giá trị đẹp của cuộc sống để thư giãn và giảm bớt áp lực trong công việc, cuộc sống. Vì thế, thú vui tao nhã qua loại hình nghệ thuật kiểng cổ lại tìm về đâu đó trong ký ức mỗi người chúng ta. Trên vùng đất Gò Công, đi đâu chúng ta cũng gặp loại hình chơi kiểng phổ biến trong từng nhà, từng cơ quan đơn vị; dù nghèo hay giàu thì mỗi gia đình trước sân nhà đều có một vài chậu kiểng, một vài cây mai vàng để nở hoa chào năm mới. Đặc biệt hiện nay, loại hình nghệ thuật kiểng cổ lại rất được ưa chuộng trong các cơ quan Nhà nước, vì một chút quan điểm của Nho giáo về quản lý và điều hành xã hội được người lãnh đạo gửi gấm qua hình dáng của từng cây kiểng cổ với ước muốn trường tồn, cường thịnh, mạnh mẽ, ngay thẳng, chính trực, liêm khiết, khéo léo, tinh tế, uyển chuyển, linh hoạt... 

Vượt qua sân chơi tao nhã, thú vui điền viên của những nghệ nhân trong khoảng sân trước nhà, ngày nay loại hình nghệ thuật kiểng cổ đã bước ra thị trường lưu thông hàng hóa với việc trao đổi, mua bán, chuyển nhượng những tác phẩm có giá trị, mang tính nghệ thuật cao, thể hiện tinh tế sắc sảo những quan niệm sống, những triết lý nhân sinh của xã hội đương thời góp phần chuyển động mạnh mẽ trong vòng quay của kinh tế thị trường, qua đó tăng thêm thu nhập cho những người kinh doanh, những nghệ nhân chơi kiểng cổ nhằm phát triển kinh tế xã hội địa phương và nâng cao thị hiếu thẩm mỹ về những giá trị nghệ thuật của văn hóa dân gian cho người dân vùng đất Gò Công và cả nước.

                                                                                                                                                                                 Lê Hồng Quân